Stel je zelf voor?
'Mijn naam is Efie, ik woon in Uden en ik ben 33 jaar. Ik werk parttime als wijkverpleegkundige bij Buurtzorg, heb een praktijk voor Zingeving en daarnaast geef ik les in werelddans. Oh en ik heb een documentaire gemaakt over de folklore uit voormalig Joegoslavië.'
Je bent van jongs af aan opgegroeid met muziek en dans uit de Balkan. Waar komt jouw connectie als Nederlandse met de Balkan vandaan?
‘Mijn vader is muzikant, met een grote liefde voor de Balkan muziek. Mijn moeder doet aan volksdansen. Dat volksdansen was in de jaren 70 erg populair in Nederland, als recreatie. En mijn moeder is dat altijd blijven doen. Mijn ouders hebben elkaar ontmoet op een folklorefestival in Hongarije, beide zijn wel Nederlands. Zij zijn geraakt door die muziek en dansen uit de Balkan. Toen wij klein waren werd er altijd Balkan muziek gedraaid, thuis en in de auto. Ook werden we meegenomen naar evenementen, waar mijn moeder danste en mijn vader muziek speelde. Mijn vader begeleidde ook danslessen van Ivon Despotović op de dansacademies in Nederland, toen folkloristische dans nog een vak was. Op latere leeftijd ben ik zelf pas gaan dansen, maar je kunt je voorstellen dat dit al helemaal in mijn systeem zat, zodra ik de muziek hoor weet mijn lichaam wat te doen.’
Je hebt een documentaire ‘My Borrowed Heritage’ gemaakt over folklore. Hiervoor ben je 3 maanden in Bosnië & Servië geweest. Hoe was dit?
‘Het idee voor de documentaire ontstond eigenlijk pas toen ik 3 maanden in Banja Luka woonde. Ik heb bij verschillende demogroepen in Nederland gedanst, waarbij we in klederdracht dansen op toneel brengen. Met name dansen uit voormalig Joegoslavië vond ik het leukst. Mijn droom was om bij een lokaal ensemble dáár te dansen, om samen met de lokale bevolking in originele kostuums op het podium te staan. Dus ik ben bij ensemble Veselin Masleša in Banja Luka terecht gekomen en ben 3 maanden met hen gaan repeteren en heb met hen op het podium gestaan. In die maanden sprak ik natuurlijk veel mensen die zich bezighielden met de folklore en het voortbestaan daarvan. Er waren veel zorgen over de toekomst. Toen een mededanser mij meenam naar de bergdorpjes rondom Banja Luka realiseerde ik me dat ik het culturele erfgoed wilde vastleggen. Die mededanser was veearts en werkte voor de boeren daar, maar wilde mij ook wat bewaarde klederdracht stukken laten zien die daar nog te vinden waren. Ik kwam bij arme boerengezinnen terecht, werd met alle liefde ontvangen en kreeg kleine, maar ook grote schatten aan traditionele klederdracht te zien. Ik werd geraakt door de verhalen.’
“Er was een vrouw die vertelde dat het klederdracht haar zo dierbaar was, omdat het van haar moeder was geweest, en dat ze het wilde meenemen in haar graf”
‘Dit begreep ik zo goed, en tegelijkertijd realiseerde ik me dat dit een doodlopend pad was voor het nu nog bestaande erfgoed. Voordat het te laat zou zijn, wilde ik het vastleggen.
Ik ben geen filmmaakster, maar iedereen die erbij betrokken is geweest voelde mijn passie en liefde, en het was alsof het vanzelf is gegaan. Het is een professionele documentaire geworden, ik kan het soms nog steeds niet geloven. Tegelijkertijd laat ik ook de rest van de wereld de prachtige rijke cultuur zien van een gebied wat vooral bekend staat om de oorlogsverhalen.’
Wat is je het meest bijgebleven?
‘Pfoe.. Ja ik denk wat ik hierboven beschreef, die vrouw op die berg. Sowieso het leven in de bergdorpjes, waar geen straatnaam of huisnummer bestaat. Waar ik zo gastvrij ben ontvangen. Ik vond het zo triest te zien en te horen dat ze zich eenzaam voelen en verdrietig om het feit dat de dorpen leeglopen en er straks niemand meer zal wonen in de boerderijen in de bergen daar.’
Springt er 1 dans of traditie uit die je speciaal vond of bijzonder is om met ons te delen?
‘Waar ik me het meest mee heb verbonden zijn de authentieke dansen uit Noord-Bosnië. Omdat ik bij het ensemble Veselin Masleša danste, leerde ik veel authentieke passenmateriaal uit de gebieden daar. Omdat het in de Dinarische Alpen ligt, zijn de dorpjes erg geïsoleerd gebleven en de oude folklore is daardoor bewaard gebleven. De stijl is heel aards en puur en er worden, op een aantal tamburica’s (traditioneel snaarinstrument) na, weinig instrumenten gebruikt. Er is veel zang, en ik heb van de beste ethnomusicologen mogen leren hoe je die liederen zingt. Ook de stijl, het aardse zware platte voeten werk, daarmee voel ik me heel erg verbonden. Ik ben zelf ook een choreografie aan het maken voor ons ensemble uit Nijmegen, Kansemble. We dansen dansen uit de regio Zmijanje, Grmeč en Potkozarje. Ook maken we onze eigen kostuums, waarbij de ‘Zmijanski vez’ een grote rol speelt, het borduursel dat sinds 2014 is opgenomen in de Unesco Werelderfgoedlijst.
Wat kunnen we leren van het rijke culturele erfgoed uit dit stukje van Europa?
‘Ik denk dat het, ondanks dat het ook minder wordt, nog erg levend is daar. Het gaat niet alleen over muziek, een dans of kostuum, het gaat ook echt over rituelen. Rituelen zijn daar nog veel meer onderdeel van het dagelijks leven, en muziek en dans zijn daar dan weer een groot onderdeel van. Ik heb het idee dat wij in West-Europa ons gevoel graag delen in woorden en ons verbinden met elkaar door woorden.’
“Zij praten wellicht nauwelijks over hun diepste gevoelens, maar ze delen die via hun muziek en dans, waardoor ze op een heel ander niveau met elkaar verbonden zijn”
Hoe ziet de toekomst eruit van dit folklore erfgoed en wat kunnen we doen om het te bewaren voor volgende generaties?
‘Dat is een lastige vraag, die ik mezelf dus ook lange tijd heb gesteld. Ik denk dat het mooi is om oude tradities te koesteren en tegelijkertijd te accepteren dat dingen nu eenmaal veranderen. Het leven is constant veranderlijk, dat is de enige zekerheid die we hebben. Het blijft nog altijd een lastige vraag, een soort tweestrijd tussen vasthouden aan de schoonheid en openstaan voor iets nieuws/onbekend en het risico dat die schoonheid nieuwe vormen gaat krijgen.’
Je hebt de documentaire onlangs vertoond in Amsterdam. Na afloop kreeg je iedereen aan het dansen en zingen. Wat is de kracht van de Balkan muziek & dans?
‘Voor mij is het een manier om met elkaar te verbinden. Ik denk wel eens, omdat daar zoveel pijn zit, er is een traumatische geschiedenis zoals we weten, hebben zij meer doorleeft. Zij willen daarom het leven vieren! In het delen van muziek en dans komt dat vieren zo naar voren en tegelijkertijd voel je de pijn door die muziek heen. Het is daarom, denk ik, dat die muziek zo raakt; de schoonheid zit hem vaak juist in de donkerte van het leven.’
Tot slot, waar kunnen we jouw documentaire bekijken? Of een dansworkshop volgen?
‘Mijn film is niet openbaar te bekijken, voor mij voelt dat niet goed. Ik vind juist de kracht in het delen van mijn film met anderen en daar na afloop samen over uit te wisselen, er komt vaak zoveel los. Er worden veel vertoningen georganiseerd, ik zou zeggen houd mijn Facebook en Instagram in de gaten, daar deel ik vaak de volgende data van My Borrowed Heritage. Ook geef ik dansworkshops door het hele land, ook die deel ik op die pagina’s.’
