Wonen in het land van herkomst, een droom van veel Bosnische vluchtelingen die in de jaren 90 noodgedwongen hun land moesten verlaten. Commercieel directeur Damir Avdic verhuisde van Nederland naar Bosnië op achttienjarige leeftijd. Zou hij met de kennis van nu het weer doen? Ook deelt hij zijn favoriete plekken met ons en legt uit wat Bosniërs met het woord ‘merak’ bedoelen.
Damir Avdic (1989) verliet voormalig Joegoslavië op driejarige leeftijd en vluchtte met zijn broer en moeder naar Nederland. Hij verbleef eerst in een asielzoekerscentrum, en vervolgens kwam hij terecht in een klein dorp in Overijsel. Met zijn vwo-diploma op zak was hij met zijn vrienden plannen aan het maken voor een vervolgstudie en Groningen stond bovenaan het lijstje. Maar het lot besliste anders. Zijn ouders droomden al jaren van een terugkeer naar Bosnië en Herzegovina omdat ze hun vrienden misten en zich toch niet helemaal konden aanpassen aan het leven en cultuur in Nederland. Zijn vader nam het initiatief om terug te keren en een nieuw leven op te bouwen in het land van herkomst. Damir besloot om mee te gaan en verhuisde op zijn 18e naar Bosnië.
Eerste stappen in een nieuw land
‘Ik besloot om rechten te gaan studeren in Sarajevo. In het begin was het moeilijk met de taal, ik sprak het wel maar mijn grammatica was niet op het niveau van een local. Ik was gewend om te denken en te schrijven in het Nederlands. Je kent nog niet veel mensen en dan hoor je verhalen van andere studenten die elkaar al kennen van de middelbare school, dus die basis mis je wel. Gelukkig ben ik van nature best sociaal ingesteld en maakte ik al snel vrienden, we gingen samen uit en zo ontstond er een band’.
Invloed van gezin op terugkeer
‘Thuis werd er veel gesproken over Bosnië en een eventuele terugkeer en we keken heel erg uit naar die zomervakanties. Als we vakantieplannen maakten dan was het naar Bosnië, zelfs twee tot drie keer per jaar. Er werd een mooi beeld geschetst over het geboorteland van mijn ouders en thuis was de Bosnische cultuur leidend’.
Werken voor een Nederlands bedrijf
‘In die tijd (2007) dacht ik dat ik de enige was die teruggekeerd was, want wie maakt deze stap en ik was ervan overtuigd dat ik mijn Nederlands zou vergeten. Een paar jaar later zag ik per toeval een vacature waar ze iemand zochten die Nederlands spreekt. Dat was een schok voor mij, ik dacht; hoezo iemand die Nederlands spreekt in Bosnië (lacht). Dat was bij een bedrijf in Sarajevo, inmiddels een grote speler hier en gespecialiseerd in outsourcing van diensten. Ik ging daar aan de slag, en daardoor veranderde mijn beeld. Ik begreep dat er veel meer mensen waren die ook de stap hadden gezet en hier werkten voor Nederlandse bedrijven. Het was dus mogelijk. Na tweeënhalf jaar jaar heb ik de overstap gemaakt naar een bedrijf opgericht door een Nederlander en een Bosniër en zo ben ik in de sales terechtgekomen. Tijdens een kennismakingsetentje met andere collega’s zat ik aan de tafel met zeven mensen die een soortgelijk verhaal hadden als dat van mij, die herkenning was fijn’.
Emigreren, zou je het weer doen?
‘Ik denk dat je die stap eerder maakt als je jonger bent. Je bent dan meer onbevangen en eerder bereid om grotere stappen en veranderingen te nemen naar een nieuw leven. Je gaat van het ene leven in Nederland naar een ander leven in een land waar je op vakantie bent geweest en waar je verhalen over hebt gehoord. Dat het er mooi is, dat mijn ouders daar een leven hebben gehad en dat het ooit Joegoslavië is geweest. Voor veel mensen was het leven in voormalig Joegoslavië gewoon goed. Dus de enige reden waarom je weg zou gaan was die oorlog. En toen die oorlog stopte wilden toch ook veel mensen weer teruggaan naar het land waar ze iets hebben opgebouwd. Ik denk dat ik met de kennis en ervaring die ik nu heb nog meer kansen zou zien en dat ik ook zeker die stap weer zou wagen’.
“We hebben 22 medewerkers en ze hebben allemaal in Nederland gewoond en zelfs veel collega’s zijn in Nederland geboren”
Bureaucratie
‘Wat het grote verschil maakt is dat ik voor een Nederlands bedrijf werk en niet in het Bosnische systeem zit. Natuurlijk hoor ik ook verhalen over slechte werkgevers waar de salarissen te laat worden uitbetaald. Alles wat simpel geregeld kan worden moet bij ons moeilijk, zoals administratie en praktische zaken. Heel veel mensen werken hier bij overheidsinstellingen, daar zit veel rompslomp en bureaucratie in en dat zijn vaak ook de mensen die stemmen op de politieke partijen hier die dat systeem in stand houden. Ik hoop dat jongeren voor vernieuwing gaan, verder kijken dan alleen werken bij een overheidsinstelling en zelf ook kansen creëren’.
Afspreken en minder gehoorzaam
‘Als je met iemand afspreekt zeggen we vaak: ‘ok rond 11 uur’. Dat kan tien voor elf zijn maar ook tien voor half twaalf (lacht). Het is niet heel erg strikt. Tuurlijk het is niet fijn om je vriend een uur te laten wachten maar vijftien minuten vinden we acceptabel. Maar als het gaat om zaken ben ik er wel weer strikt in, daar houd ik me dus wel aan de afgesproken tijd. In privé omgeving is dat iets losser. Een ander verschil dat ik zie is dat mensen in het Westen toch drukker zijn, rennen van hot naar her, er wordt minder naar elkaar omgekeken. Door de turbulente geschiedenis hier kun je mensen ook niet zomaar van alles wijsmaken, we zijn minder gehoorzaam. Dat zag je ook tijdens de corona, je kan ons niet zo makkelijk vertellen dat we onze dierbaren bijvoorbeeld niet mogen zien’.
Werken met Bosnische Nederlanders
Ik ben commercieel directeur bij Marketingbureau Proleads waar ik verantwoordelijk ben voor nieuw business. We werken vooral voor de Nederlandse markt, maar we hebben ook Nederlandse klanten die actief zijn in UK en Duitsland. Dus ik heb sinds kort ook collega’s die in Duitsland of Engeland hebben gewoond en terug zijn gekeerd naar Bosnië. We hebben 22 medewerkers en ze hebben allemaal in Nederland gewoond en zelfs veel collega’s zijn in Nederland geboren. De een is wegens liefde verhuisd en een ander kwam op vakantie en wilde niet meer terug. Het mooie aan werken voor Nederlandse bedrijven is dat er intern de Nederlandse werkmentaliteit geldt maar dan wel in Bosnië (lacht). Je komt je afspraken na, zorgt goed voor je klanten en blijft met beide benen op de grond. In het bedrijf praten we voornamelijk Nederlands, meer uit een soort gemak denk ik. Na het werk gaan we op pad met elkaar, vaak spontaan. In Nederland plan je een etentje twee weken vooruit, hier is dat anders, je spreekt met elkaar een half uur van tevoren af voor een drankje of etentje in de stad’.
Sociale contacten
‘Mensen zijn hier veel buiten, direct na werk gaan ze nog even de stad in, koffiedrinken of een hapje eten. Sociale contacten zijn belangrijk. Het lijkt alsof de dag hier langer is en ik ervaar minder druk. Het voordeel van Sarajevo is dat je niet ver hoeft te gaan voor een andere setting. Binnen 15 minuten sta je op Trebevic waar je kan wandelen of hiken, binnen een half uur ben je op Bjelasnica, Jahorina of Vrelo Bosne. Elk weekend ben je buiten en je hebt ook niet heel veel geld nodig om erop uit te gaan. Qua natuur heeft Bosnië gewoon meer te bieden dan Nederland, dat is een feit. Nederland is weer meer en beter geregeld. Ik houd van livemuziek in een goed restaurant en met vrienden uitgaan. Maar naarmate ik ouder word doe ik het wel iets minder vaak, want je moet er ook van bijkomen.’
“De potentie ziet er volgens mij vooral in dat je wat goed werkt bijvoorbeeld in Nederland hier ook introduceert. Neem Take Away, ik wilde het wel zien dat een Bosniër uit zijn huis eten zou bestellen (lacht)”
Back to Holland?
Ik ben twee tot drie keer per jaar in Nederland vaak met een collega voor werk. Dan zie ik ook mijn vrienden en gaan we samen een avondje uit. Wat ik wel mis is dat alles simpel geregeld is. Soms mis ik het eten, goede patat, frikandel en sushi. Ik ben dol op de Bosnische keuken maar daar wen je natuurlijk aan. Laatste keer was ik twee weken in Nederland voor werk en was zelf verbaasd dat ik na een week zoiets had: ‘het is wel mooi geweest, ik wil weer terug’. Mijn broer heeft een bakkerij hier geopend, de Windmolen in Vogošća (10 km van Sarajevo). Hij heeft de Nederlandse ambassadeur op bezoek gehad en heeft de Nederlandse community ook een beetje gebonden aan de bakkerij’.
Potentie
‘De potentie ziet er volgens mij vooral in dat je wat goed werkt bijvoorbeeld in Nederland hier ook introduceert. Neem Take Away, ik wilde het wel zien dat een Bosniër uit zijn huis eten zou bestellen, maar toch werkt het wel, je hebt hier nu twee bedrijven die dat ook doen. Corona heeft daar ook wel aan bijgedragen. Nog steeds is dat hier op minder grote schaal dan in het Westen, mensen eten simpelweg liever buitenshuis. Je ziet steeds meer softwareontwikkelaars zich hier vestigen, er wordt meer remote gewerkt, en er zijn genoeg hoogopgeleide mensen die gewend zijn om te werken binnen de Europese cultuur. Bosniërs passen zich makkelijk aan, wel met Balkantrots maar we werken hard. Als je goede ideeën hebt zijn er hier genoeg kansen’.
Een kansje wagen?
‘Kijk eerst goed naar jezelf, waar ben je goed in? Wil je voor een Nederlands bedrijf hier werken of iets voor jezelf beginnen dan is het interessant om hier te komen. Juist landen die niet alles perfect hebben geregeld bieden kansen om iets nieuws op te zetten en ook om jezelf te ontwikkelen. En als je roots hier liggen, ja dan helemaal.
Er zijn hier genoeg bedrijven die bijvoorbeeld voor IT-branche en softwareontwikkelaars mooie banen aanbieden met goede salarissen. Een eerste stap is om hier naartoe te komen en een tijdje hier te zijn. Praat met mensen die al de stappen hebben genomen’.
Favoriete plekken
‘Ik houd van hiken en ben vaak in de natuur te vinden, gelukkig heeft Bosnië veel te bieden op natuurgebied en veel plekken ben ik zelf ook pas aan het ontdekken. Favoriet is de berg Trebevic en Bjelasnica. Na een hike is Planinarski Dom op Trebevic een rustige plek om uit te rusten waar je kan genieten van een mooi uitzicht.
Wat je absoluut moet bezoeken is het oude dorp Lukomir, een aanrader om dit te doen via het dorp Umoljani. Voor de avonturiers is kanoën over de rivier Trebizat in Capljina een geweldige ervaring, dus zeker een tip!
Als ik in Sarajevo ben ga ik op niet al te drukke momenten een kopje koffiedrinken in Carsija (Bascarsija), oude gedeelte van de stad waar je de cultuur en de sfeer van de stad het beste proeft. Er is een woord dat wij hier gebruiken dat genieten of puur genot omschrijft – ‘merak’ – en dat is wat ik voel als ik hier ben’.
“Merak is een woord dat in de Balkan gebruikt wordt om het plezier, genot of verlangen naar iets te omschrijven. Tegelijkertijd kan het ook overmatig verlangen naar iets betekenen, een soort melancholie”.
